Het innerlijk gesprek als spel tegen externe macht
Als er op je werk spelletjes worden gespeeld, als er een angstcultuur heerst, als mensen elkaar niet vertrouwen, als jij daardoor persoonlijk wordt geraakt, wat wordt dan jouw spel/ jouw werkwijze? Laat je jezelf meeslepen? Stap je uit? Iets daartussen? Als constructieve macht je ideaal is, moet je in elk geval in staat zijn om een zekere onafhankelijkheid te behouden tegen de destructieve krachten die op je inwerken. Dat vraagt om een innerlijke gespreksvoering, waarin je jezelf kritisch kunt bekijken, ongestoord door anderen. Hoe handel jij bewust als je in een machtsspel verzeild bent geraakt? Hoe vermijd je onbezonnen reacties op acties van anderen? Hoe weeg jij je alternatieven zorgvuldig af? Aan de hand van de case van Emma neem ik je mee langs een aantal afwegingen.
De case van Emma: overval en verzet
Ik ontmoette Emma op een van mijn trainingen en werd geraakt door haar verhaal. Geraakt door haar kracht, vermogen om op een goede manier uit de situatie te komen en natuurlijk omdat het helemaal mijn thema raakte: macht.
Ik neem je mee.
Emma werkt als team coördinator in een business afdeling van een overheidsorganisatie. Ze heeft onder andere de taak om goede verbindingen in stand te houden tussen de ICT- en de business afdelingen, waarvan de inzichten en belangen regelmatig botsten. Om die taak goed te vervullen hadden Emma en haar team tot voor kort een onafhankelijke plek , buiten de ICT-afdeling. Dat leidt natuurlijk tot spanningen met de ICT achterban, maar Emma en haar team redden zich goed, boeken succes en hebben veel plezier in het werk.
Maar dat is nu wel anders: een tijdje geleden hebben enkele managers van ICT besloten dat Emma, en een aantal van haar teamleden worden ondergebracht binnen de ICT afdeling. Een directe aanslag op de mogelijkheden tot het voorop stellen van het businessbelang en de onafhankelijke bemiddeling. Dit alles gebeurt buiten Emma en haar team om. Ze krijgt het besluit zonder argumenten meegedeeld. Het directe hoofd van Emma ontwijkt haar verontwaardigde vragen, ‘ik begrijp het ook niet, maar leg me er bij neer’. De manager waaronder Emma wordt geplaatst laat niet van zich horen. Informatie over de nieuwe plek en taak worden niet gegeven. Emma en haar team komen te ‘bungelen’. Het voelt voor Emma en haar team als een overval: onvoorzien, oneerlijk en zeer beschadigend.
Sleuren en trekken
De wereld is even ineengestort. De ontreddering bij iedereen is groot. Emma gaat niet bij de pakken neer zitten. Ze stelt vragen, schijft notities, vraagt in gesprek te komen, probeert alles om haar en haar teamleden de duidelijkheid te verschaffen waar ieder zo’n grote behoefte aan heeft. Dat lukt niet met als gevolg grote onzekerheid bij ieder. Emma neemt contact op met Bea, een vertrouwenspersoon en vertelt het verhaal. Die luistert goed en lang naar haar relaas, en adviseert Emma vooral naar zichzelf te kijken en voor haar eigen belang te gaan. Het is wellicht beter om af te zien van de verantwoordelijkheid die ze voelt voor het werk en haar teamleden, en die haar drijft om door te vechten, ondanks de situatie waarin dit meer zinvol is, en waar ze ook niet verantwoordelijk voor is.
Uitzichtloos
Bea laat Emma zichzelf en haar situatie van een afstand zien. En haar handelen daarin. Even afstand nemen van de emoties en de feiten op een rij zetten. In dat proces realiseert ze dat ze volledig geïsoleerd staat in de organisatie. Niemand helpt haar, iedereen ontwijkt haar. Ze kan daar niets aan doen en er valt haar ook niets te verwijten. Ze vecht en ze vecht, zonder enig uitzicht op resultaat. Ze ziet de valkuil waarin zij en haar teamleden terecht zijn gekomen. Ze realiseert zich dat ze vooral vecht om de pijn van de behandeling niet te voelen van de manier waarop zij door de managers behandeld is. Dat is voldoende om het gevecht te staken, en voor zichzelf te kiezen. Dit is niet haar verantwoordelijkheid. Hoe pijnlijk ook, ze voelt zich bevrijd. Ze besluit de organisatie te verlaten.
Wat is er gebeurd?
Vechten tegen een destructief machtsspel
Emma ziet zich geconfronteerd met een destructief machtsspel, dat zij niet kan veranderen. In dat machtsspel is door de managers een verdedigingslinie opgebouwd, die verzet bij voorbaat ontkrachtte. Alle mogelijkheden tot een constructief gesprek werden bij voorbaat afgesloten. Emma vocht zo goed als ze kon terug. Via verschillende wegen probeerde ze macht te mobiliseren en zo een gesprek met de managers af te dwingen. Zonder resultaat, het bastion van de managers was te sterk.
Van vechten naar innerlijk gesprek
Emma concentreerde zich in haar gevecht op één vraag: hoe moet ik een gesprek forceren waarin het probleem wordt aangepakt? Wie moet ik daarvoor benaderen, hoe ga ik dat doen? Die vraag stelde ze natuurlijk ook aan de vertrouwenspersoon. Die ging daar niet op in en stelde een heel andere vraag: Wat ben je eigenlijk aan het doen? Wat ben je met jezelf aan het doen?’ Ze keek niet met Emma mee naar de trucs van de tegenstander en wat daartegen te doen, ze keek naar Emma zelf.
Emma accepteerde die uitnodiging en verplaatste haar aandacht ‘van buiten naar binnen’. Ze begon daarmee een kritisch gesprek met zichzelf: ‘waarom ben ik zo aan het vechten, ik bereik niets en ik ben al zo moe?’ Resultaat daarvan was een verandering van zelfbeeld. Het zelfbeeld waardoor ze zich, zonder dat zo bewust te zijn, had laten leiden zou je als volgt kunnen omschrijven: ‘ik ben een vechter, die zijn recht op onrecht moet bevechten’. Het innerlijk gesprek leidde tot een nieuw zelfbeeld: ‘ik voer een verliezend gevecht, dat niets oplevert, dat moet ik stoppen’. Daarmee veranderden de alternatieven waaruit ze moest kiezen. Ze verving de vraag ‘hoe kom ik met de managers in gesprek?’ door een andere: ‘moet ik doorgaan met vechten of kan ik beter stoppen?’, en beantwoordde die door te stoppen.
Het gaat Emma goed, ze heeft na een periode van herstel de draad weer opgepakt in een andere organisatie.
Destructiviteit als vorm van gevangenschap
Zonder het innerlijke gesprek zou Emma geconcentreerd zijn gebleven op het gevecht met de managers. Geconcentreerd op wat zij deden, waarom zij dat deden, wat ze daartegen moest doen. Ze was verwikkeld geraakt in een destructief machtsspel. Om macht te mobiliseren moest ze steeds opnieuw haar verhaal over de managers en hun destructieve spel doorvertellen, steeds bozer naarmate dat minder resultaat had. Daarmee werd ze meegesleept in een gevecht, waarin personen het doelwit waren en wantrouwen het effect.
Het innerlijk gesprek als bevrijding
Zonder innerlijk gesprek zou Emma wellicht nog langer zijn meegesleept in een haar opgedwongen destructief gevecht. Het hielp haar om afstand te nemen van zichzelf en haar acties kritisch te bekijken. Het innerlijke gesprek met zichzelf gaf ruimte voor zelfreflectie, wat doe ik eigenlijk, en voor zelfkritiek, ‘ik verspil mijn energie’. Dat gaf Emma de weerbaarheid om, tegen krachten uit de omgeving in, ook tegen eigen emoties in, met het gevecht te stoppen.
Innerlijk gesprek: jezelf en de situatie eerlijk bekijken
Innerlijke gesprekken kunnen je helpen om afstand te nemen van krachten in je omgeving en in jezelf die je mee willen slepen in destructieve machtsprocessen. Via die gesprekken kun je een eigen innerlijke en vrije ruimte te creëren, waarin je zo goed mogelijk bepaalt wat jij kunt en niet kunt, en wat jij wilt en niet wilt. Het vermogen tot innerlijke gespreksvoering kan worden vergroot. Mijn ervaring is dat je het zelf ook kunt aanleren.
De snelste weg is om vertrouwde anderen te vragen om mee en waar nodig tegen te denken, zoals de vertrouwenspersoon Bea bij Emma dit deed. Dan moet je wel goed willen luisteren. Belangrijk is wel, dat je leert jezelf zonder oordeel, verdraagzaam voor wat je bent en doet, te bekijken.
Mijn zoektocht naar de mogelijkheden van het innerlijke gesprek is nog lang niet af. In een volgend blog, laat ik zien dat het zelfgesprek van Emma veel meer opleverde dan wat ik in dit blog vertelde. Maar ook dan gaat de zoektocht verder. Misschien heb jij ervaringen met innerlijke gesprekken, misschien betere, misschien juist ook minder goede.
Vertel wat jij zelf hebt geleerd op dit gebied. Vertel je verhaal, ik zal dat samen met andere verwerken in mijn denken, in mijn blogs en uiteindelijk in een groter verslag. Ik hoop zo een visie op macht te ontwikkelen, die geworteld is in de dagelijkse ervaring van mensen, en die herkenbaar en breed gedeeld is. Zodat ons gezamenlijk vermogen wordt vergroot om destructieve macht te verzwakken en constructieve macht te versterken. Mijn e-mailadres: martin@depolitiekedimensie.nl
