Wat is mindfulness
In de Trouw van 3 oktober staat een interview met de filosoof en mystiekspecialist Marc de Kessel. Hij heeft een negatief oordeel over mindfulness.
Mindfulness wordt omschreven als ‘het bewust aandacht geven aan het moment, zonder hierover te oordelen.’ Via de methode leer je om opmerkzaam te worden op eigen gedachten en gevoelens, door er afstand van te nemen. Dit kan je helpen om meer keuzevrijheid te verwerven, om automatische reacties als zodanig te herkennen, te doorbreken en te vervangen door alternatieve reacties, die juist door die automatische reacties buiten je gezichtsveld bleven.
Mindfulness is een aftreksel van boeddhisme
De Kessel gebruikt twee argumenten tegen mindfulness. Het eerste is, dat het als meditatietechniek een westerse en platte toepassing is van het boeddhisme. ‘Binnen het boeddhisme is het onderdeel van een zwaar leerprogramma binnen een uitgesproken spirituele leefwijze’. Geld verdienen aan mindfulness vindt hij onjuist.
Ik vind dit argument niet sterk. Hij heeft absoluut gelijk als hij zegt dat mindfulness een vereenvoudigde overname is van meditatie- en leerprocessen uit het Boeddhisme, en vanuit dat perspectief een slap aftreksel als je op zoek bent naar mystieke spiritualiteit. Maar die spiritualiteit hoeft ook niet te worden nagestreefd. Als mindfulness helpt bij het verwerven van meer bewustzijn van wat je doet, denkt en voelt dan is dat op zichzelf toch prima? Al leidt het niet tot spirituele ervaringen, ze kan wel heel zinvol zijn.
Mindfulness is een middel om problemen te omzeilen
Het tweede argument van De Kessel is, dat mindfulness een middel is om echte problemen te omzeilen. Als je moeilijkheden hebt in je werk of in je leven, dan moet je daarover in gesprek gaan met anderen. Het streven naar mindfulness, naar terugtrekken in jezelf is dan een vlucht, een poging om te ontsnappen aan wat je echt moet doen. Die vluchtmogelijkheid bestaat inderdaad, maar niet als noodzakelijk gegeven.
Mindfulness kan ook helpen om problemen juist aan te pakken. Hetzelfde geldt voor direct in gesprek gaan en ‘de koe bij de horens te vatten’. ‘Niet denken maar doen’. Dat kan soms heel goed zijn, dapper en moedig. Maar onder andere omstandigheden kan het helpen om te ontsnappen aan het echte probleem, dat je alleen maar in het oog krijgt door in rust echt naar jezelf te kijken.
Reflecteren is nodig, maar niet altijd. Niet reflecteren ook. Alles op zijn tijd. Tijdens de voetbalwedstrijd moet je sen en direct reageren en staat mindfulness in de weg. Na een slechte wedstrijd heb je mindfulness nodig om de schuld niet alleen bij anderen te zoeken maar ook bij jezelf. Zowel reflectie als niet reflectie kunnen onder bepaalde omstandigheden nuttig zijn en onder andere schadelijk.
Interne en externe gesprekken
Mensen kunnen zowel interne als externe gesprekken voeren. Ik zie methode van mindfulness als een interessant middel om de interne gespreksvoering te versterken en te verbeteren. Met name een gespreksvoering waarin men het eigen denken, voelen en handelen eerst zonder oordelen ondervraagt en beluistert, om pas als dat lukt, tot een meer doordacht en doorvoeld oordeel te komen. Het interne gesprek wordt dan een interne dialoog. Zo’n intern gesprek kan van groot belang zijn voor het voeren van externe gesprekken. Beide hebben elkaar nodig.
Een voorbeeld
Ik hoorde van iemand het volgende verhaal.
Ik kwam met een vriend in gesprek, die me allerlei zaken verweet. Hij wilde niet meer met me omgaan. Ik schrok, en wist niet wat te doen. In werd teruggeworpen in een oud gebeuren, waar iemand me ook fel aanviel. Ik reageerde hard, en ontkende alle schuld en schaamte. De fout lag bij de ander. Later moest ik tot mijn grote schaamte en schande erkennen dat ik fout was geweest. Een nare ervaring, die er naderhand voor zorgde dat ik verstijf als ik nu zo’n aanval krijg. Ik wordt dan geleid door de angst voor een herhaling van wat er vroeger fout ging.
Pas na het gesprek met mijn vriend werd ik verontwaardigd en vertelde boos aan mijn partner wat er was gebeurd. Na een tijdje werd ik kalmer en nam ik tijd om rustig na te denken, over mijn vriend, over mijzelf, over mijn en zijn oordelen en emoties. Door rustig te blijven slaagde ik erin om van allerlei oordelen over mezelf en mijn vriend af te zien. Ik ging begrijpen van wat er was gebeurd, wat mijn vriend en mij had gedreven. Dat hielp me om contact op te nemen met mijn vriend en een nieuw, open gesprek met hem aan te gaan.
Interne en externe dialoog
Dit verhaal laat een verteller zien, die bij een plotselinge aanval van een vriend er niet in slaagt het interne gesprek te voeren, dat nodig was om het externe gesprek goed te voeren. Gevolg: een niet zelf gekozen automatische reactie, verstijven. Pas nadat hij voldoende rust vond kon hij via een innerlijke dialoog de mindfulness oproepen, die nodig was om het eerst mislukte externe gesprek opnieuw te beginnen en van gevecht om te zetten in een externe dialoog.
Mindfulness vraagt een goed gesprek en andersom
Marc de Kessel wil mindfulness vervangen door praten. Ik denk dat beide elkaar niet uitsluiten maar nodig hebben. Praten moet dan wel goed praten zijn. Mindfulness vraagt een interne dialoog, die voorwaarde kan zijn voor het voeren van een externe dialoog. Een externe dialoog kan op zijn beurt voorwaarde zijn voor een interne dialoog die mindfulness oproept.
